Gezien de toenemende intimidatie tegen hulpverleners, escalerend drugsgeweld en alomtegenwoordig huftergedrag in het openbaar vervoer, dringen effectieve veiligheidsmaatregelen zich op. Hoewel rechtse politici dat onderwerp vaak claimen, zou veiligheid eigenlijk een progressief thema moeten zijn. Het zijn immers de meest kwetsbare sociale en etnische groepen die dubbel getroffen worden: oververtegenwoordigd in daderprofielen — een feit dat extreemrechtse politici graag exploiteren — maar ook als voornaamste slachtoffers van dat geweld. Kijk maar in welke wijken het geweld zich afspeelt. Als er in Molenbeek een ambulance wordt belaagd, voor wie denk je dan dat die ambulance daar was?
Misschien is dat ook waarom het zo lang duurt vooraleer er echte maatregelen genomen worden: het geweld raakt alleen zijdelings de welgestelde groepen in de samenleving. De strijd voor meer veiligheid is daarom een strijd voor meer sociale rechtvaardigheid. Maar hoe pakken we dat aan zonder victimblaming?
Hoewel een krachtig politioneel antwoord onmisbaar is, biedt repressie alleen geen duurzame oplossing. De oorzaken van het probleem liggen elders; zonder die aan te pakken is het dweilen met de kraan open. De wortels van het probleem worden duidelijk als we naar het profiel van de daders kijken.
Niet etniciteit of armoede is hier de doorslaggevende factor: de overgrote meerderheid van mensen van kleur of armen zijn brave burgers. De doorslaggevende factor is de breuk met de instituties van de samenleving. En voor jongeren manifesteert dat zich als een breuk met de school: bijna altijd gaat schooluitval vooraf aan criminaliteit. Een alarmerende, maar onderbelichte statistiek is dat vroegtijdig schoolverlaten al tien jaar toeneemt. Dat is een directe voedingsbodem voor meer huftergedrag.
Autoritatief, niet autoritair
Waar de oorzaak ligt, ligt ook de mogelijke oplossing. De (her)integratie in de samenleving kan gerealiseerd worden in de autoritatieve of de warm-strenge school: een school waar strenge, duidelijke en rechtvaardige gedragsregels aangeleerd en ingeoefend worden terwijl wederzijds respect en liefde tussen leerlingen en leraren centraal staan.
Autoritatief is dus anders dan autoritair. In autoritaire scholen worden gedragsregels eenzijdig opgelegd. Daar hoor je vooral wat niet mag. Zelden krijgen leerlingen aangeleerd welke gedrag verwacht wordt, waarom dat verwacht wordt en hoe dat ze dat het best doen. Autoritaire scholen leiden vaak tot meer huftergedrag onder leerlingen en een schoolklimaat waarbij leraren en leerlingen elkaar niet vertrouwen. In autoritatieve, warm-strenge scholen staat verbondenheid centraal. Hard met een hart, dus. De warm-strenge school is dus geen softe plek, geen pretpedagogie: ook daar wordt gestraft, maar niet om leerlingen uit te sluiten, wel om hun band met de school te herstellen.
Een warm-strenge school is een school waar heldere en consequente gedragsregels systematisch worden aangeleerd en ingeoefend. Maar ook een school waarmee leerlingen zich verbonden voelen. Zowel de leraren als de leerlingen moeten daarvoor graag naar hun school komen. Voorwaarde is dat de identiteiten van leraren en leerlingen gerespecteerd worden. De identiteit van de leraar als centrale figuur van legitieme autoriteit moet voor iedereen duidelijk zijn.
Discipline en warm gevoel
Maar ook de identiteiten en gemeenschappen van de leerlingen verdienen alle respect en representatie in het curriculum en bij de lerarenteams. Anders gezegd, wie het Franse model van ‘neutraliteit’ wil invoeren in onze scholen (met uitwassen zoals het hoofddoekenverbod), moet achteraf niet verwonderd zijn dat we Franse toestanden krijgen in onze scholen en straten. Uitsluiting van identiteiten komt met een prijskaartje.
De combinatie tussen strenge discipline en een warm gevoel van verbondenheid werkt. Dat is onder meer de formule waarmee islamitische scholen in Nederland zo succesvol zijn geworden. En ook wie zich bekommert om onze dalende Pisa-cijfers, geeft gehoor aan die oproep. Want de Pisa-cijfers in België en Nederland laten exact zien dat warm-strenge scholen, scholen die strenge discipline combineren met een sterk gevoel van thuishoren, wel excellente Pisa-cijfers voorleggen.
Kortom, het is tijd dat we erkennen dat de strijd tegen huftergedrag een verhaal is van sociale rechtvaardigheid en begint bij de poorten van onze scholen. Door te investeren in warm-strenge scholen bouwen we niet alleen aan veiligere straten, maar leggen we ook de basis voor een meer inclusieve en meer veerkrachtige samenleving. Laten we die uitdaging samen aangaan: beleidsmakers, onderwijsprofessionals, en alle gemeenschappen samen.
Orhan Agırdag ( Hoogleraar in de pedagogische wetenschappen (KU Leuven). )
